نشریه رهیافت
پیاپی 27 (بهار 1381)

در راستای ضرورت و اهمیت و توجه به اولویت بندی طرحهای پژوهشی در کشور در ذیل نظرات سه تن از استادان برجسته دانشگاه و صاحبنظران پژوهشی دکتر کتابی محقق نویسنده و دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر ثریا مکنون محقق، رئیس گروه بررسی مسایل زنان در...

در مرحله سوم به دلیل همراه بودن معاونان بهداشتی، درمانی و پژوهشی وزارت محفوظ وزارت و ملحوظ نمودن نظرهای معاونان پژوهشی دانشگاه ها، اولویتهای تحقیقاتی پزشکی با مسایل مورد نیاز بهداشتی و درمانی کشور هماهنگ تر شده...

بررسی شاخصهای علمی ایران و مقایسه آن با کشورهای پیشرفته حاکی از آن است که تحقیقات و فناوری ما به لحاظ کمی 5 الی 10 درصد کشورهای پیشرفته است. انجام این تحقیقات در جهت نیل به توسعه یافتگی مستلزم تعیین و انتخاب اولویتهای خاصی است که عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، علمی و فناوری فراهم می کند. عدم توجه کافی و عمیق به این اولویتها پیمودن راه توسعه صنعتی را دشوار می کند. توجه به امر تحقیقات و لزوم انجام پژوهشهای بنیادی، کاربردی و توسعه ای به تبع از اولویت بندی آموزشی سبب شده که نتایج چنین توجهی به طور واقعی در روند توسعه کشور تبلور نیابد و عملا هنوز هم عدم برنامه ریزی جامعی برای اولویت بندی فعالیتهای تحقیقاتی در بخشهای تولیدی، آموزشی و خدماتی کشور احساس می شود. این مقاله ضمن مروری بر شاخصها و ویژگی های بخش صنعت به شرح طبقه بندی های یونسکو و برخی مراکز داخلی در زمینه تحقیقات می پردازد. سپس شاخصهای تعیین اولویت محورهای تحقیقاتی در کمیسیون صنعت شورای پژوهشهای علمی کشور معرفی و سرانجام با ارزیابی طرحهای ملی مصوب کمیسیون صنعت در طی سال 76 به بررسی و تحلیل این شاخصها می پردازد. این بررسی بیانگر آن است که با تمام کوششهای به عمل آمده به طور قاطع نمی توان نتایج اجرایی طرحها را با اولویتهای تعیین شده منطبق نمود. از این رو بازنگری در طبقه بندی کمیته ها و محورهای تحقیقاتی توصیه می شود.

تدوین اولویتهای تحقیقاتی در زمینه های مختلف علوم، بویژه در کشورهایی نظیر ایران که محدودیتهای بسیاری از نظر امکانات تحقیق دارند، به اندازه ای از اهمیت برخوردار است که ضرورتی به توضیح دلایل آن احساس نمی شود. در این راستا، «کمیسیون آب» شورای پژوهشهای علمی کشور، به منظور هدفمند نمودن تحقیقات در بخش آب، بر مبنای نظرخواهی از محققان و کارشناسان صاحب نظر فعال در این بخش به جمع بندی نظرات در کمیته کارشناسی اقدام کرد که نتایج آن در مجموعه ای تحت عنوان، «گزارش نهایی طرح ملی تعیین اولویتهای تحقیقاتی بخش آب در برنامه ملی تحقیقات کشور» تنظیم گردیده و خلاصه آن در این مقاله ارائه شده است.

نظر به گسترش کمی و کیفی مخابرات در دنیا و تاثیر آن بر شوؤن مختلف جامعه، لازم است توسعه آن در کشور با توجه به نیازهای واقعی جامعه و بر پایه مظالعه علمی و تحقیقی صورت پذیرد. از همین رو، 28 «طرح تحقیقاتی» درخصوص توسعه مخابرات کشور در دهه آتی تعریف گردیده است. با عنایت به محدودیتهای گوناگون، بررسی این طرحها باید مورد «اولویت بندی» قرار گیرد. در این زمینه، ضمن تعیین تعدادی معیار یا شاخص برای مقایسه (8 معیار معتبر) و در نظر گرفتن تاثیر توام آنها بر اولویت بندی مطالعه این طرحها، با استفاده از یکی از روش های قوی تصمیم گیری به نام TOPSIS، نسبت به اولویت بندی و تعیین ارجحیت آنها اقدام شده است. طرحهای مطالعاتی مزبور هر یک می توانند خود موضوع یک پایان نامه مطالعاتی و تحقیقاتی دانشگاهی را تشکیل دهند و یا از هر یک از آنها چند طرح (پروژه) مطالعاتی جزیی تر و تخصصی تر تعریف و مورد تحقیق آکادمیک واقع گردد.

تحقیق و مطالعه درخصوص موضوعات مختلف رهبری و مدیریت برای درک ماهیت آن می تواند در ارتقای کیفیت دانشگاه ها مؤثر باشد. مطالعه حاضر به بررسی و مداقه فعالیتهای روزانه رؤسای دانشگاه ها در ایران می پردازد. در این خصوص جهت انعکاس فعالیتهای رؤسای دانشگاه ها پرسشنامه ای تهیه و برای 47 تن از آنان ارسال شد که از مجموع پرسشنامه های ارسالی 38 پرسشنامه قابل استفاده دریافت شد. تحلیل محتوایی پرسشنامه ها به وضوح بیانگر آن است که اشتغال بیش از حد رؤسای دانشگاه ها به امور خرد اجرایی به همراه موانع حقوقی و بوروکراسی اداری، توان آینده نگری برنامه ریزی و ایجاد ارتباطات مؤثر را از آنان سلب کرده است. استفاده از بازخوردهای مناسب، برای تقویت و رشد توانمندی ها و تغییر روش های رهبری و مدیریت امری ضروری است. تحقیقات بسیاری در خصوص مدیریت مؤثر در دانشگاه های مختلف جهان، انجام شده است. رهبری و مدیریت، نظریات محققان را در رشته های مختلف، از قبیل جامعه شناسی، روانشناسی و علوم سیاسی به خود جلب کرده است. پژوهشهای متخصصان رشته های گوناگون تاثیرات مختلفی بر نظریه های مربوط به مدیریت گذاشته است. گرچه این پژوهشها باعث تقویت نظریه ها و گسترش کاربرد آنها شده، اما بر پیچیدگی تجزیه و تحلیل ارکان آن افزوده است. به رغم این پیچیدگی، چالش در درک ارکان مختلف مدیریت دانشگاهی این ارزش را دارد که به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته شود. بررسی هر یک از این چالشها می تواند موجب پدید آمدن درک کاملتری از وضعیت مدریت در دانشگاه های کشور شود. یکی از موضوعاتی که محققان آموزش عالی به آن بی توجهی کرده اند فعالیتهای روزانه رؤسای دانشگاه ها، به منزله ارکان اصلی رهبری و مدیریت است. تاکنون پژوهشی درباره فعالیتهای روسای دانشگاه های کشور انجام نشده و در سایر کشورها نیز بسیار محدود است.

از آنجا که تولید علم در وهله نخست در مقاله های علمی تجلی می یابد و ترویج آن از طریق مجلات علمی انجام می پذیرد، مجلات علمی نسختین منابعی هستند که پیشرفتهای علمی را منعکس می سازند. با توجه به نقش و اهمیت مقالات علمی در پیشبرد علم، نمایه استنادی علوم یکی از بسترهای مناسب جهت عرضه اطلاعات کتابشناختی مقالات کلیدی و برجسته علمی به شمار می آید. از مسایل پیچیده عصر انفجار اطلاعات، پدیده نوظهور ارزیابی پژوهش، پژوهشگران و دانشمندان، و نیز شناخت و دسترسی به منابع مورد نیاز مراجعان در میان انبوه متون موجود است. با استفاده از نمایه استنادی علوم می توان بر هر دو مساله فوق غلبه کرد. با توجه به اهمیت و اعتبار نمایه استنادی علوم در اشاعه علوم، هدف این مقاله آن است که نمایه استنادی علوم را تعریف، تاریخچه آن را مرور و ساختار و کاربردهای آن را معرفی نماید.

امروزه تحقیقات توسعه در ابعاد علمی و فناورانه نیازمند انجام تحقیقات در عرصه های مختلف و در این زمینه ساختارهای تحقیقاتی تخصصی و پویا از اهمیت خاصی برخوردارند. بخش تحقیقاتی در کشورهای توسعه یافته با استفاده از این گونه ساختارها نقش اساسی را در توسعه بخشهای مختلف ایفا کرده اند. در این مقاله به ساختارهایی نظیر کمیته ها و شوراهای سیاستگذاری شبکه ها و مراکز عالی تحقیقاتی، دفاتر ارتباط صنعت، بخشهای تحقیقاتی دانشگاه ها و نقش آژانسها و بنگاه های خیریه ملی و بین المللی پرداخته شده است.

چکیده موضوع همکاری مشترک دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی با دستگاه های اجرایی از جمله مباحث میان برنامه ریزان و سیاستگذاران کشور است، چنانکه یکی از اهداف کلان کیفی در قانون برنامه دوم توسعه «نظام دهی و به کارگیری تحقیقات به عنوان ابزاری برای حل مشکلات و توسعه کشور» تعیین گردیده است. در این خصوص، خط مشی هایی از جمله «رابطه منسجم بین مراکز علمی و تحقیقاتی با مراکز اقتصادی – اجتماعی- فرهنگی» و «حمایت مؤثر از تحقیقات در بخشهای غیر دولتی» تدوین شده است. این مقاله به بررسی عملکرد دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی، دستگاه های اجرایی و بخشهای غیردولتی در انجام طرحهای تحقیقاتی مشترک می پردازد. این بررسی مبین توان علمی و عملی آنها در اجرای این خط مشی ها و دستیابی به اهداف تعیین شده در برنامه است. بنابراین، باید به گونه ای سیاستگذاری و برنامه ریزی (تدوین تبصره های مناسب در قانون بودجه) کرد که، از نظر قانونی، موانع و مشکلات موجود در این ارتباط و همکاری مشترک برطرف گردد. به رغم موانع و مشکلات موجود و تجربه کوتاهی که در این گونه همکاری ها وجود دارد، نتایج قابل توجهی حاصل گردیده که شمه ای از آنها عبارتند از: - تعداد طرحهای تحقیقاتی مشترک دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی با دستگاه های اجرایی طی سالهای 1372 الی 1374 بترتیب 388، 611 و 864 طرح هستند. - سیستم دستگاه های اجرایی در اجرای طرحهای مشترک، یاد شده طی سالهای 1372 الی 1374 بترتیب 7/13، 6/13 و 4/24 میلیارد ریال بوده است. عملکرد بخش خصوصی در اجرای طرحهای تحقیقاتی مشترک با دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی در سالهای 72 الی 74 بترتیب 5/2، 3/2و 7/3 میلیارد ریال بوده است.